Voor een open, democratische samenleving is openbare ruimte van vitaal belang. Maar bestaat openbare ruimte nog? Zijn er plekken waar we de ander kunnen ontmoeten en onbelemmerd met elkaar in gesprek kunnen gaan?

Openbare ruimte beschouwen we als die ruimte waar iedereen in beginsel toegang toe heeft en niemand exclusief aanspraak op kan maken. Dat wil niet zeggen dat die ruimte geen regels heeft, alleen zijn die regels van een andere aard dan de regels die thuis, op het werk of in uitgebate ruimtes gelden. Door commercia­lisering, surveillance en polarisatie staat zowel de fysieke als de virtuele openbare ruimte onder grote druk. De vanzelfsprekendheid ervan is verdwenen, van open­bare ruimte lijkt eerder sprake te zijn op plekken die daarvoor niet zijn bedacht.

Hoe het zover heeft kunnen komen dat polarisatie de openbare ruimte is gaan ondermijnen, analyseert politicoloog en oud-Gids-redacteur Noortje Marres aan de hand van het begrip postnormaliteit. Bram Ieven vraagt zich af wat er door chatbots als Chatgpt nog overblijft van het ooit zo betekenisvolle onderscheid tussen privé en openbaar. Dat het aloude instituut van de openbare bibliotheek een van de weinige publieke voorzieningen is die het ideaal van openbare ruimte nog reali­seren, behoeft geen betoog. Het wereldwijd bekende, in het Industriegebouw in Rotterdam gevestigde architectuurbureau mvrdv schakelde AI in om op verrassende wijze drie door het bureau ontworpen bibliotheken te presenteren. De Argentijnse kunstenaar Amalia Pica leverde beeldmateriaal van haar performance Asamble, onder meer in 2016 uitgevoerd op Peckham Square in Londen, waarin mensen werdt gevraagd de openbare ruimte terug te claimen door met een eigen stoel naar het plein te komen en daar een kring te vormen.

Daarnaast vroegen we auteurs op zoek te gaan naar een plek of ruimte waar grenzen worden doorbroken en een vermenging optreedt van de eigen wereld met die van de ander. Een plek die ‘ontregelt’ en al dan niet tijdelijk als openbare ruimte functioneert. Een ruimte die ontstaat vanuit de behoefte van mensen om elkaar te ontmoeten. Waar kunnen we zijn wie we óók zijn buiten de beperkende rollen die we geacht worden in te nemen?

Maria Barnas, Safae el Khannoussi, Dirk van Weelden en Edzard Mik,

namens de redactie